بسمه تعالی
گفتمان انقلاب اسلامی، امام (ره) ومقام معظم رهبری
استقلال یا وابستگی :
انقلاب اسلامی و ساختار حاکمیتی آن در قالب جمهوری اسلامی به مثابه نقشه عملیاتی اسلام سیاسی منبعث از فقه جعفری مورد نظر حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) به عنوان یک گفتمان دارای مفاهیم مهمی است که یکی از آن ها استقلال ملی است. مفهومی که در سال 1357 در جریان مبارزات مردمی به عنوان یکی از ارکان انقلاب درمبارزه بارژیم وابسته شاهنشاهی مطرح شد. این مفهوم در گفتمان انقلاب اسلامی وجهه تقابل با جریانات معارض و وابسته به غرب نمود بیشتری پیدا میکند. این تقابل در دوران اخیر به تقابل گفتمان عزت و پیشرفت با گفتمان توسعه وابسته تبدیل شده است. تقابلی که طرف اول آن در مثلث استقلال، عزت، و پیشرفت بیان میشود و طرف دوم آن در مثلث وابستگی، کدخداپذیری و توهم توسعه خلاصه میشود.
مفهوم وابستگی را در شبه گفتمان اعتدال، میتوان در سه وجه بررسی کرد.
وجه اول آن این است که به زعم این نگاه چون کشور توانایی رقابت با کشورهای قدرتمند را ندارد و فضای بین المللی نیز تحت ریاست یک قدرت مافوق شکست ناپذیر(کدخدا) اداره میشود بنابراین باید در این روند خطی و یک سویه هضم شد و با جریان جهانی همگام شد.
وجه دوم این مفهوم در شبه گفتمان اعتدال را باید نفی مفهوم خودکفایی دانست. دلیل این امر نیز این است چون خودکفایی در امور اساسی کشور با دیدگاه عدم نیاز به خارج از کشور و تکیه بر توان و نیروی داخلی به دست می آید نفی میشود، چون امکان خوداتکایی از قدرت برتر نیست.
وجه سوم این مفهموم، «قفل شدگی» است. در این نگاه چون ایران کشور دست دوم محسوب میشود بنابراین امکان ورود به جرگه قدرتمندان را ندارد، بنابراین باید به یکی از کشورهای قدرتمند قفل شود تا تحت حمایت او قرار گیرد و از لحاظ فنی رشد کند.
دکتر محمود سریع القلم نیز به عنوان مغز تئوریک این جریان از مفهوم قفل شدگی استفاده میکند. مفهومی که متن زیر در قالب نظریه ای برای توسعه ایران به خوبی آن را نمایان میکند: «اگر با دنيا كار نكنيم و حتي جلوتر از آن با بعضي از كشورها قفل نشويم، نمي‌توانيم پيشرفت كنيم. كشور لهستان امروزه كشوري محترم و قابل احترام در شرق اروپا است. چرا كه لهستان تصميم گرفت خودش را با آلمان قفل كند. مهم‌ترين دانشگاه‌هاي شرق اروپا در لهستان قرار دارد.»
تمام این جملات را میتوان در یک جمله خلاصه کرد. ما نمیتوانیم پس باید وابسته باشیم.
تاکید محمود سریع القلم بر مداخله “عامل خارجی” در “توسعه ایران” به دلیل “مشکل ژنتیک ایرانیان”
دکتر محمود سریع القلم، تئوریسین دولت یازدهم، در کتاب “اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار” با طرح این ادعا که مساله اقتدارگرایی در ایران به “ژن ایرانی” مرتبط است، نتیجه می گیرد که پروژه “جامعه مدنی” و رفع “اقتدارگرایی” در ایران با “عوامل داخلی” میسر نیست و باید از “عوامل خارجی” در این مسیر بهره برد.
در همین رابطه محمود سریع القلم طی صفحه 26 کتاب “اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار” می نویسد:”به لحاظ نظری آنچه که مجموعه شئون زندگی ایرانیان را تشکیل می‌داد، نظام و منطق اقتدارگرایی بوده که وسعت و عمق آن تا به حدی جدی بوده که شاید بتوانیم نفوذ آن را در طبع و رفتار ایرانیان در سطح ژنتیک ارزیابی کنیم.”
دکتر محمود سریع القلم سپس بر نقش تسهیل کننده “عامل خارجی” برای تحولات داخلی ایران و رفع اقتدارگرایی تاکید کرده و در صفحه 212 کتاب “اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار” مینویسد:”تحول در تمامی کشورهای پس از کمونیسم با متغیر و “عوامل تسهیل کننده خارجی” صورت پذیرفت…آلمان نیز تنها پس از شکست های جنگ جهانی اول و دوم و با تحمیل “نیروهای خارجی” به “آزادی‌های مدنی” دست یافت.
وی هم چنین در کتاب عقلانیت و آینده توسعه یافتگی ایران مینویسد:
«یکی از دلایلی که نه تنها ایران، بلکه کل منطقه خاورمیانه مشکل توسعه یافتگی دارد، این است که در این منطقه، هویت فرهنگی قوی وجود دارد که آمادگی ادغام با فرهنگ جهانی را ندارد. مشکل ما را مصر و ترکیه هم دارند. می‌خواهیم هم با دنیا زندگی کنیم و هم فلسفه دنیا را نفی کنیم. ما هم علاقه به همزیستی داریم و هم علاقه به دفع جریان های فکری. دلیل این فرایند این است که ما به طور طبیعی یک غرور تاریخی داریم که باید آن غرور را با تحولات جهانی روز تطبیق دهیم و ترجمه کنیم. تعریف ما از حاکمیت و استقلال بر پایه آن غرور تاریخی است. در حالی که امروز در دنیا حاکمیت بر مبانی فکری و مفهومی دیگری استوار شده است، ما در دنیا لفظ، مفهوم و تعبیری به نام استقلال اصلاً نداریم. استقلال تعبیری است که در دهه ۱۹۵۰ میلادی کشورهای آفریقایی برای دوره استعمارزدایی استفاده می کردند. مفهومی بود که مؤثر افتاد و در کسب حاکمیت ملی برای ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی مفید بود، اما امروز لغت استقلال کاربرد ندارد. لغتی که کاربرد دارد، حاکمیت است. حاکمیت به این معنا نیست که ما باید با دنیا قهر کنیم. حاکمیت به این معنا نیست که شما باید با دنیا رویارویی به وجود بیاورید. حاکمیت یعنی این که باید با دنیا سهیم شوید.»
این جملات را میتوان نسخه نهایی رشد از دید گفتمان اعتدال دانست.
از سوی دیگر سخنان مشاور وزیر جهاد کشاورزی مبنی بر مزخرف بودن خودکفایی در تولید گندم یا محدود کردن توانایی متخصصان ایرانی به تولید و صادرات آبگوشت بزباش از سوی مشاور عالی رییس جمهور را باید نشان باور دولتمردان به این تفکر تحقیر کننده دانست.
سوالی که مطرح میشود این است که نتایج این نگاه چیست؟
در پاسخ به این مطلب باید نکته ای یادآور شد و آنهم اینکه این گفتمان به علت اهمیت فراوان قائل شدن به سیاست خارجی توجه کافی به مسائل داخلی ندارند و مسائل این چنینی را مسائل فرعی میدانند.
از تبعات این نگاه در وهله اول باید به از بین رفتن اعتماد به نفس ملی اشاره کرد. تکرار مداوم توهین ها به نخبگان علمی و جوان محقق و تکیه بر قشر علمی ضبط صوتی که هزینه برای نوآوری رو بیهوده میدانند خود نتیجه این نگاه است.
تبدیل شدن ایران به مصرف کننده فناوری های دست دوم جهان نیز از دیگر پیامدهای این گفتمان است.
در بعد کلان تر اما باید اشاره کرد چون برای رشد نیاز به قیم در سطح جهانی داریم بنابراین به نوعی تحت الحمایگی مدرن رخ میدهد و این خود به نوعی زمینه ساز دخالت مستقیم و غیر مستقیم بیگانکان در امور داخلی و ملی ما میشود. در یک جمله میتوان این گفتمان را ادامه سنت ما نمیتوانیم قشر تقی زاد ه های زمان دانست
استقلال در گفتمان انقلاب اسلامی
در مقابل در گفتمان انقلاب اسلامی ما با مثلثی مواجه هستیم که یک رکن آن استقلال ملی است. استقلالی که نگاه قومیتی بر آن جاری نیست بلکه با باور ملی بهتر ترجمه میشود. در طول انقلاب اسلامی مفهوم استقلال همیشه جداسازی این گفتمان با گفتمان های معارض بوده که با نگاه کلان تمام گفتمان های معارض و متفاوت از هم تحت رهبری استکبار وغرب بوده اند.
در این گفتمان استقلال تضمین کننده هویت یک کل است و به نوعی چتری همه گیر برای آحاد ملت.
مقوله استقلال از نظر بنیان‌گذار جمهوری اسلامی یکی از شاخص‌های مهم اصول‌گرایی و جزو آرمان‌های اصلی انقلاب به‌شمارمی‌رود. از نظر حضرت امام (ره) استقلال دارای دو بعد سلبی و ایجابی است. استقلال سلبی همانا استعمارزدایی است که زمینه‌ساز تحقق حکومت نه شرقی، نه غربی محسوب می‌گردد. امام راحل یکی از اهداف انقلاب اسلامی را قطع دست اجانب از مملکت اسلامی، قطع ریشه‌های وابستگی، رفع سلطه و ضعف و سستی و زبونی در مقابل استعمار، جلوگیری از استثمار و استعباد و قطع منافع و مطامع استعمارگران و در یک‌کلام استقلال از استعمار خارجی میداند. امام خمینی ضمن تأکید بر ماهیت ضداستعماری نهضت، هدف انقلاب اسلامی را خارج‌شدن از مدار وابستگی به کشورهای امپریالیست و درنهایت شکست ابرقدرت‌ها میداند.. در این رابطه، حضرت امام بر کوتاه‌کردن دست جنایتکاران خارجی و به‌انزواکشاندن قدرتهای استعماری در جهان و نیز مقابله با ایادی منطقه‌ای امپریالیسم به‌ویژه صهیونیسم تأکید بسیاری دارند.
در بحث استقلال ایجابی، امام خمینی هدف انقلاب اسلامی را تأمین استقلال مملکت در ابعاد سیاسی نظامی، فرهنگی، اقتصادی و فکری میداند. ایشان «سپردن کار به کاردانان وطن‌خواه امین»،خودکفایی و اختصاص مخازن و منابع کشور به مردم و استقلال فکری مراکز آموزشی را از پیش‌شرط‌های لازم برای تحقق استقلال میدانند. امام خمینی می‌فرمایند: «همه‌چیزمان باید مستقل بشود. استقلال با وابستگی جمع نمی‌شود. و مـا فرهنگمان وابسته بشود استقلال نداریم, اقتصادمان وابسته بـشـود, اسـتـقـلال نـداریـم… اول باید آن مطلب را درستش کرد, اسـتـقلال فرهنگی, استقلال اقتصادی اول باید او را درستش کرد… تا ما بتوانیم اسم خودمان را یک مملکت بگذاریم.»
لزوم توجه به مقوله استقلال همه جانبه کشور در اندیشه ها و بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز همواره مورد تأکید قرار گرفته است. ایشان در مراسم ارتحال امام(ره) در 14 خرداد 94 با اشاره به اصول مکتب امام(ره) بر استقلال به عنوان یکی از این اصول مهم اشاره نمودند:
«اعتقاد به استقلال ملي و رد سلطه پذيري استقلال يعني آزادي در مقياس يک ملت. ايني که بعضي در زبان يا در شعار، دنبال آزادي‌هاي فردي باشند، اما عليه استقلال کشور حرف بزنند، اين يک تناقض است.»
از ثمرات حاکم شدن نگاه استقلال طلبانه و توجه به ظرفیت های داخلی به جای وابستگی و گدایی از نیروهای بیگانه باید به حس اعتماد به نفس ملی اشاره کرد. اگر در جامعه ای روحیه حرکت برای پیشرفت حاکم شود در این صورت نخبگان علمی جامعه دستیابی به مرزهای جدید علم و فناوری را آسانتر و با روحیه بالاتری پیگیری خواهند کرند. از سویی دیگر اعتماد به مردم به جای اعتماد به کشورهای خارجی سبب افزایش میزان وحدت داخلی میشود. وضعیت نابسامان کشور در برخی از صنایع همچون خودرو دقیقا بیانگر این نکته است که در صنایعی که چشم به فناوری های دست دوم غربی داشته ایم نتیجه اش شده است این خودروسازی ضعیف و غیرقابل رقابت ولی در صنایعی همچون موشکی و نانو و هسته ایی نتیجه اعتماد به داخل به جای گدایی از خارج استقلال عمل از کشورهای دیگر میشود.
نکته ای که باید در اینجا ذکر شود این است که گفتمان انقلاب اسلامی با درکی واقعی از شرایط بین الملل کشور را همچون جزیره ای در میان اقیانوس رقابت های ناجوانمردانه سایر کشور ها میبیند. بنابراین افزایش ثبات در این اقیانوس را به دو عامل قدرت دورنزا و ثروت ملی میداند. قدرت و ثروتی که در داخل ریشه دارد و سرنخ آن در دست بیگانه نیست تا در مواقع لازم با جنباندن آن اقتصاد و سیاست و جامعه ایران را ملتهب کند. نتیجه طبیعی این نگاه رو به جلو این است که بر خلاف شبه گفتمان اعتدال همیشه به دنبال قدرت بیشتر است و مسیر آن را نیز دستیابی به فناوری مدرن میداند و با درک خصومت ذاتی غرب با انقلاب اسلامی خود به دنبال این ابزار قدرت میرود و باعث میشود که مدیریت تهدیدات خارجی از بین برود. اما امتیاز دیگر این گفتمان در این است که برخلاف شبه گفتمان اعتدال که فضای بین المللی را منحصر در چند کشور قدرتمند میداند، گفتمان انقلاب اسلامی ارتباط با کشورهای مختلف جهان را مد نظر دارد.
استقلال در گفتمان انقلاب اسلامی به علت دورنزا بودن همیشه رو به جلو تعریف میشود یعنی افزایش قدرت ملی همیشه در اولویت قرار دارد و این نیز مستلزم پیشرفت همه جانبه و دائمی است و توقف در این مسیر به معنی شکست تلقی میشود. نقطه مقابل این نگاه در گفتمان اعتدال این است که با اندکی صبر بعد از سال ها میتوان فناوری مورد نظر را وارد کرد. ولی در گفتمان انقلاب اسلامی اصل بر رقابت هم سطح با قدرتهای جهانی است بنابراین پیشرفت لحظه ای مدنظر قرار میگیرد.
البته نباید فراموش کرد که این پیشرفت لحظه ای مستلزم رشد همه جانبه در تمام موارد کشورداری است و این خود در ابتدا نیاز به یک باور عمومی دارد. تا زمانیکه باور عمومی مبنی بر ما میتوانیم شکل نگیرد این پیشرفت رخ نمیدهد. پس ایجاد روحیه حرکت در عموم جامعه نیز از نتایج باور به این گفتمان میباشد.